[Artikel bijgewerkt op 11/09/2023]
Sinds een jaar of tien staan gluten centraal in gesprekken over voeding. Sommigen geloven dat het verantwoordelijk is voor al hun kwalen en anderen gebruiken het als verkoopargument voor verschillende voedingsproducten.
Voordat je verder leest
Ik ben geen expert op dit gebied, maar ik heb een passie voor voeding en gezondheid.
De artikelen die je op mijn site vindt, zijn het resultaat van diepgaand onderzoek dat ik graag met je wil delen. Ik wil echter benadrukken dat ik geen gezondheidsdeskundige ben en dat mijn advies in geen geval dat van een gekwalificeerde arts mag vervangen. Ik ben er om je te begeleiden, maar het is belangrijk dat je een professional raadpleegt voor specifieke vragen of medische problemen. Jouw welzijn is belangrijk. Zorg er dus voor dat je de juiste deskundigen raadpleegt en zorg zo goed mogelijk voor jezelf.
Om te beginnen, wat is gluten?
De eenvoudigste manier om het te definiëren is door het voor te stellen als een verzameling eiwitten, dezelfde eiwitten die elke dag, of bijna elke dag, te vinden zijn in ander voedsel op ons bord.
Deze eiwitten komen voor in granen, en meer specifiek in strogranen zoals tarwe, gerst, rogge, spelt en haver. Intolerante mensen (we komen hier later op terug) zijn vaak bekend met het acroniem SABO (voor Rogge, Haver, Tarwe en Gerst) als een gemakkelijke manier om deze granen te vermijden. Deze groep eiwitten kan worden opgesplitst in twee subgroepen, gliadine en glutenine, die beide het voedsel dat ze bevat elastische en stroperige eigenschappen geven. We kunnen ons ook het beeld van brooddeeg voor de geest halen, dat wanneer het gekneed wordt geleidelijk die elastische textuur krijgt waardoor het die specifieke smaak en textuur krijgt wanneer het gebakken wordt. Deze eigenschap is terug te voeren op de etymologie van het woord, dat in het Latijn al een synoniem was voor ‘lijm’ of ‘gom’.
Gluten zijn dus geen recent fenomeen; het bestaat al net zo lang als de eerder genoemde granen. Het is echter pas zeer recent dat er controverse over is ontstaan. Dat komt omdat gluten verantwoordelijk zijn voor coeliakie, waaraan een (klein) deel van de bevolking lijdt.
Voor de patiënten waarover we het hieronder zullen hebben, kan deze zeer ernstige aandoening al snel een grote handicap worden in het dagelijks leven. Maar sinds eind jaren 2000 en begin jaren 2010 is er ook een echt modeverschijnsel ontstaan, dat sterk wordt ondersteund door fabrikanten en de marketing die bij hun producten hoort, en dat de verwarring rond dit enorme onderwerp voortdurend aanwakkert.
Ontwikkelingen in de erkenning van glutengerelateerde ziekten
Coeliakie is een aandoening die het immuunsysteem aantast van mensen die genetisch voorbestemd zijn om coeliakie te ontwikkelen.
Dit eiwit veroorzaakt atrofie van de darmvlokken in de dunne darm, wat leidt tot gedeeltelijke vernietiging van de binnenbekleding van dit orgaan. Aangezien de wanden van de dunne darm de belangrijkste absorptieroutes zijn voor veel voedingsstoffen, zal een verstoring van deze absorptiefunctie leiden tot ernstige tekorten die verband houden met deze malabsorpties, met name in ijzer, calcium en bepaalde vitamines (om er maar een paar te noemen).
Tot op heden zijn er geen behandelingen beschikbaar om deze patiënten te genezen. De enige oplossing is het volgen van een strikt glutenvrij dieet gedurende hun hele leven. Zowel bij baby’s als bij volwassenen zijn de symptomen waarmee coeliakie kan worden aangetoond meestal darmklachten die gepaard gaan met chronische diarree en/of braken, evenals een laag geboortegewicht en gewichtsverlies. Deze symptomen worden soms aangevuld met neurologische en dermatologische aandoeningen en gewrichtsproblemen.
Coeliakie werd in 2002 voor het eerst erkend in Frankrijk. Sindsdien hebben patiënten die aan deze aandoening lijden recht op sociale bijstand van ongeveer 45 euro per maand voor een volwassene en 33 euro voor een kind, om de aankoop van glutenvrije dieetproducten, die erg duur kunnen zijn, te helpen financieren. Dit vergoedingspercentage is nog steeds van kracht, en hoewel het de erkenning van de ziekte voor deze patiënten garandeert, financiert het niet volledig de producten die coeliakiepatiënten consumeren.
Gluten: gewoon een rage?
Waar komt dan al die verwarring en opwinding over gluten vandaan? Zoals hierboven vermeld, biedt de toename van het aantal coeliakiepatiënten fabrikanten kansen. Er verschijnen steeds meer glutenvrije producten in de schappen van supermarkten en sommige van de grootste ketens bieden zelfs hele afdelingen aan. De verwarring rond gluten is dus gecultiveerd om deze vaak duurdere producten te verkopen en het is moeilijk voor consumenten om de echte van de neppe te onderscheiden.
Er zijn natuurlijk coeliakiepatiënten die elke vorm van gluten moeten vermijden, maar er zijn ook mensen die ‘intolerant’ of ‘overgevoelig’ zijn voor gluten, die bepaalde gelijkaardige symptomen kunnen vertonen zonder strikt coeliakiepatiënt te zijn (en dus niet erkend worden door het socialezekerheidsstelsel).
Gluten zijn echter niet de oorzaak van alle kwalen en sommige mensen kunnen echt spijsverteringsproblemen ervaren als gevolg van het eten van andere voedingsmiddelen.
Sommige studies suggereren dat andere tarweproteïnen en bepaalde slecht opneembare en fermenteerbare suikers (gecategoriseerd als FODMAPs) ook de oorzaak kunnen zijn van deze symptomen.
Het is daarom belangrijk om begeleid te worden door gezondheidsprofessionals die een nauwkeurige diagnose kunnen stellen en verkeerde interpretaties kunnen voorkomen. Over het algemeen kan de overgrote meerderheid van de mensen zich veroorloven om hun hele leven gluten te eten zonder last te hebben van malabsorptie, tekorten of welke symptomen dan ook.
Het is niet altijd nodig om glutenvrij te eten. Sommige producten kunnen zelfs schadelijker zijn dan hun tegenhangers die deze stof bevatten, omdat het voor een vergelijkbare textuur en smaak vaak nodig is om talloze ingrediënten en additieven toe te voegen, en soms zelfs om extra industriële processen te gebruiken die deze voedingsmiddelen in de categorie van ultra-verwerkte producten plaatsen, wat over het algemeen geen goed nieuws is voor de consument.
Het is daarom belangrijk om het publiek bewust te maken van de realiteit van gluten en coeliakie, zodat op de lange termijn meer mensen gediagnosticeerd en gescreend kunnen worden en patiënten medische zorg kunnen krijgen zodra de eerste symptomen verschijnen, zonder de consumptie van aangepaste en gemodificeerde producten aan te moedigen wanneer dit niet nodig is.